Być może nigdy wcześniej nie słyszałeś o wyrażeniu  „outil de résinier”  , ale jeśli kiedykolwiek wąchałeś mydło o zapachu sosny lub podziwiałeś błyszczącą, lakierowaną powierzchnię drewna, doświadczyłeś rezultatów jego użycia. Narzędzia te, od dawna stanowiące podstawę tradycyjnego leśnictwa we Francji, były niezbędne w rzemiośle zwanym  gemmage – sztuce pozyskiwania żywicy z sosen.

Choć może to brzmieć jak zapomniana praktyka z przeszłości, zrozumienie tych narzędzi ujawnia unikalne połączenie rzemiosła, zrównoważonego rozwoju i historii. Czym właściwie są te narzędzia i dlaczego były tak ważne? Przyjrzyjmy się bliżej temu rustykalnemu, ale niezwykłemu rzemiosłu.

Co to jest „Outil de Résinier”?

W dosłownym tłumaczeniu  „outil de résinier  ” oznacza „narzędzie zbieracza żywicy”. Odnosi się do zestawu specjalistycznych narzędzi używanych przez pracowników – zwanych  résiniers  lub  gemmeurs – do pozyskiwania żywicy (lub soku) z sosen bez ich uśmiercania. Proces ten polega na ostrożnym nacinaniu kory drzewa w celu stymulacji przepływu żywicy, a następnie jej okresowym zbieraniu.

Pomyśl o tym jak o akupunkturze drzew – wykonana umiejętnie, nie szkodzi drzewu. A co zyskujesz? Bogata, lepka substancja używana w lakierach, mydłach, perfumach, klejach, a nawet lekach.

Sztuka jubilerska: coś więcej niż tylko ścinanie drzew

Gemmage  to nie tylko ścinanie drzew w celu uzyskania lepkiej substancji. To technika znana od wieków, która wymaga precyzji, cierpliwości i odpowiedniego zestawu narzędzi. Narzędzia te pozwalają żywicierzowi na kontrolowane cięcia, kontrolowanie przepływu żywicy i jej czyste zbieranie.

Stosowana głównie w przypadku sosen nadmorskich ( Pinus pinaster ), praktyka ta była niegdyś kwitnącym przemysłem w południowo-zachodniej Francji, zwłaszcza w regionie Landes. Przez dziesięciolecia całe społeczności były uzależnione od żywicy sosnowej, aby utrzymać się z jej istnienia.

Wideo: Narzędzie do odlewania żywicy

Omówmy główne narzędzia

Każde narzędzie w zestawie résiniera ma określoną rolę. Razem tworzą one prosty, ale wysoce skuteczny system, który pozwala jednej osobie zarządzać dziesiątkami drzew jednocześnie.

Haches de gemmage – Żywiczny topór

Hache  de gemmage  (siekiera żywiczna) jest prawdopodobnie najbardziej kultowym narzędziem. Nie jest to jednak zwykła siekiera do rąbania drewna. To starannie zaprojektowane narzędzie służące do wykonywania ukośnych nacięć w korze sosny w kształcie litery V. Chodzi o odsłonięcie warstwy kambium – na tyle, aby pobudzić przepływ żywicy, nie tnąc zbyt głęboko.

Z każdym cięciem wykonywanym w określonych odstępach czasu, drzewo reaguje, produkując więcej żywicy, aby się chronić. Ten proces powtarza się przez miesiące, a nawet lata.

Pots à Résine – Kolekcjoner żywicy

Gdy drzewo zaczyna kapać żywicą, trzeba ją gdzieś zebrać. Właśnie tu z  pomocą przychodzi doniczka z żywicą  . Te małe gliniane lub metalowe pojemniki przymocowywano do drzewa tuż pod nacięciami.

Z czasem donice te wypełniały się gęstą, pachnącą żywicą. Były opróżniane ręcznie i ponownie używane przez cały sezon.

Szydełka i szpatułki – do czyszczenia i prowadzenia

Następnie: narzędzia do konserwacji. Żywica może twardnieć i zatykać przepływ, dlatego   do usuwania zaschniętego osadu i utrzymania drożności ścieżki przepływu używano szydełek  i  szpatułek . Pomagały one również w napływie świeżej żywicy bezpośrednio do pojemnika zbiorczego, bez marnowania ani kropli.

Narzędzia te były delikatne i nieszkodliwe — używano ich ostrożnie, aby drzewo mogło owocować przez lata.

Marteline – młot wielofunkcyjny

Marteline  to mały ,  ale potężny młotek służący do wbijania metalowych wsporników (takich jak wsporniki lub gwoździe) w drzewo, aby zabezpieczyć donice. Można go również używać do delikatnego kształtowania lub regulacji sprzętu bez uszkadzania kory.

Można go traktować jako szwajcarski scyzoryk w świecie résinierów — lekki, wszechstronny i zawsze pod ręką.

Dlaczego te narzędzia są ważne dla zdrowia lasu

Jednym z najbardziej niezwykłych aspektów gemmage jest to, jak zrównoważony był proces, gdy był wykonywany prawidłowo. Narzędzia zostały zaprojektowane nie tylko do zbierania żywicy, ale także do ochrony drzew. Precyzyjne, płytkie cięcia sprzyjały produkcji, jednocześnie utrzymując drzewo przy życiu i zdrowiu.

W rzeczywistości wiele drzew owocowało przez dziesięciolecia. Gdy drzewo stawało się zbyt stare lub słabe, można je było wyciąć na drewno – dzięki temu żadna jego część się nie marnowała.

Landes: stolica żywicy we Francji

Jeśli chcesz zobaczyć, gdzie ta tradycja żyła i rozkwitała, udaj się do  Landes , rozległego, zalesionego regionu w południowo-zachodniej Francji. Przez większość XIX i XX wieku było to epicentrum przemysłu żywicznego.

Wokół tej praktyki budowano całe wioski. Résiniers przekazywali swoje umiejętności z pokolenia na pokolenie. Ich narzędzia były ostre, czyste i często ręcznie robione lub modyfikowane. Gemmage nie było tylko pracą – to był sposób na życie.

Co się stało z przemysłem?

Wideo: Gemmage

Podobnie jak wiele tradycyjnych zawodów, zawód zbieracza żywicy podupadł pod koniec XX wieku. Syntetyczne alternatywy, żywice chemiczne i zmiany na rynkach globalnych sprawiły, że praktyka ta stała się mniej opłacalna ekonomicznie.

Ale narzędzia nie zniknęły całkowicie. Muzea, kolekcjonerzy i organizacje zajmujące się dziedzictwem kulturowym nadal je przechowują. Niektórzy rzemieślnicy nadal prezentują klejnoty na festiwalach lub wydarzeniach historycznych. Rośnie również zainteresowanie przywróceniem naturalnego pozyskiwania żywicy do produkcji produktów ekologicznych.

Czego możemy się dziś nauczyć od narzędzi Résiniera?

W epoce cyfrowej wszystkiego, te ręcznie kute narzędzia opowiadają cichą historię cierpliwości, precyzji i harmonii z naturą. Nie chodziło im o szybkość, lecz o zrównoważony rozwój. Resinier nie brał więcej, niż drzewo mogło dać. A narzędzia były proste, ale niezwykle skuteczne.

Jest w tym coś pięknego, nie sądzisz?

Wnioski: Dziedzictwo zapisane w żywicy i stali

Narzędzie  do rzeźbienia  może wyglądać rustykalnie, a nawet staromodnie, ale reprezentuje rzemiosło zakorzenione w szacunku do natury, wnikliwej obserwacji i ponadczasowym kunszcie. Każdy ślad po siekierze, każdy garnek z żywicy, każde staranne zadrapanie było częścią delikatnej równowagi między ludzkimi potrzebami a naturalną odpornością.

Choć dziś narzędzia te mogą znajdować się w muzeach lub na półkach kolekcjonerów, ich dziedzictwo trwa nadal – w zapachu mebli z drewna sosnowego, w połysku lakieru i we wspomnieniach tych, którzy pracowali w ciszy wśród drzew.