Jeśli kiedykolwiek miałeś operację, pamiętasz pewnie, jak próbowałeś policzyć od 10 do 1, a obudziłeś się tuż po operacji, zanim doszedłeś do 5. Może ci się wydawać, że po prostu zasnąłeś, ale tak nie było – byłeś pod znieczuleniem, co jest o wiele bardziej złożonym stanem. Pod narkozą byłeś nieprzytomny, nie mogłeś się ruszać, tworzyć wspomnień i, na szczęście, nie czułeś bólu. Gdyby nie zablokowanie wszystkich tych procesów, wiele operacji byłoby po prostu niemożliwych.

Historia znieczulenia sięga czasów starożytnych. W tekstach medycznych z Egiptu, Azji i Bliskiego Wschodu wspomina się o pierwszych środkach znieczulających, do których należały mak lekarski, owoce mandragory i alkohol. Obecnie anestezjolodzy często łączą środki miejscowe, wziewne i dożylne, aby uzyskać optymalne warunki do przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.

Znieczulenie miejscowe

Znieczulenie miejscowe blokuje sygnały bólowe w określonej części ciała. Ból, podobnie jak inne sygnały, przemieszcza się przez układ nerwowy w postaci impulsów elektrycznych. Środki znieczulające miejscowo tworzą barierę dla tych sygnałów, wiążąc się z białkami w błonach neuronalnych. Pozwala to na przedostawanie się naładowanych cząsteczek do wnętrza komórek i na zewnątrz, blokując jednocześnie jony o ładunku dodatnim.

Znieczulenie ogólne

Podczas skomplikowanych operacji pacjent musi być nieprzytomny, a znieczulenie musi oddziaływać na cały układ nerwowy, łącznie z mózgiem. W takich przypadkach stosuje się znieczulenie wziewne. W medycynie zachodniej pierwszym powszechnie stosowanym środkiem znieczulającym był eter dietylowy, który początkowo stosowano jako łagodny środek odurzający, ale później lekarze zauważyli, że pomagał on pacjentom nie odczuwać bólu spowodowanego urazami. W latach czterdziestych XIX wieku eter zaczęto stosować w celu łagodzenia bólu podczas ekstrakcji zębów i operacji chirurgicznych. Następnie tlenek azotu zyskał popularność i jest stosowany do dziś, choć częściej używa się jego pochodnych, np. sewofluranu.

Znieczulenie dożylne, opracowane w latach 70. XIX wieku, polega na podawaniu leków uspokajających, takich jak propofol, który wywołuje utratę przytomności, oraz opioidów łagodzących ból, takich jak fentanyl. Środki znieczulające wpływają również na sygnały elektryczne w układzie nerwowym.

Co dzieje się z mózgiem podczas znieczulenia?

Zwykle, gdy różne części mózgu wchodzą ze sobą w interakcję, sygnały elektryczne tworzą chaotyczny chór, który nie pozwala nam spać. Gdy pacjent otrzymuje znieczulenie, sygnały stają się cichsze i bardziej uporządkowane, co wskazuje na to, że różne części mózgu nie komunikują się już ze sobą. Niektóre środki znieczulające wiążą się z receptorami GABA w mózgu, otwierając kanał, przez który cząsteczki o ładunku ujemnym mogą przedostać się do komórek. Cząsteczki te gromadzą się i działają jak zatyczka, uniemożliwiając neuronowi przesyłanie sygnałów.

W układzie nerwowym znajduje się wiele kanałów kontrolujących ruch, pamięć i świadomość. Większość środków znieczulających działa na wiele kanałów i oddziałuje nie tylko na układ nerwowy, ale także na serce, płuca i inne narządy. Nowoczesne środki znieczulające mogą powodować poważne skutki uboczne, dlatego anestezjolog musi uważnie monitorować stan pacjenta i w razie potrzeby zmieniać skład mieszanki znieczulającej.

Czy możliwe jest wybudzenie się podczas znieczulenia ogólnego?

Możliwe jest wybudzenie się w trakcie znieczulenia (zjawisko to nazywane jest również świadomością po znieczuleniu), jednak zdarza się to niezwykle rzadko. Dzieje się tak głównie z powodu niewystarczających dawek środków znieczulających lub specyficznych cech organizmu pacjenta. Nowoczesne metody monitoringu oraz doświadczenie anestezjologów znacząco redukują ryzyko wystąpienia takich sytuacji. Jeżeli jednak nastąpi przebudzenie, osoba może poczuć ruch lub ucisk, najczęściej jednak nie odczuwa bólu.

Nowoczesne metody i perspektywy

Znieczulenie to złożony proces, ale jego umiejętne wykorzystanie pozwoliło na opracowanie nowych technik chirurgicznych, dzięki którym skomplikowane operacje, takie jak cesarskie cięcie, zablokowanie tętnic i przeszczepy narządów, stały się codziennością. Każdego roku opracowywane są nowe techniki znieczulenia, które mają umożliwić większej liczbie pacjentów przeżycie operacji traumatycznych.

Nowoczesne badania w dziedzinie znieczulenia trwają i każdego roku pojawiają się nowe metody i leki, które sprawiają, że interwencje chirurgiczne są jeszcze bezpieczniejsze i skuteczniejsze.